در کوچه و بازار، بین مردم عادی، در بین اندیشمندان و ادبا، میان پیر و جوان، در خانه و بازار و مدرسه و اداره و در هر مکان و در هر سطح ممکن از اقتصاد و اجتماع و فرهنگ، شعر طرفدار و اهل خاص خودش را دارد. حتی ممکن است کسی چندان شعرشناس و شاعرشناس هم نباشد، اما در گفتوگوهای عادی خود به کرات از شعر استفاده کند. این مسئله نشاندهنده رسوخ شعر و ادب در بین جامعه و فرهنگ ایران و ایرانیان است.
این اتفاق بهقدری پررنگ و مهم بود که مسئولین بحث فرهنگ و هنر کشور را به فکر انداخت تا روزی را به پاسداشت بحث شعر و ادب فارسی در تقویم قرار دهند و دست آخر این مناسب یعنی روز شعر و ادب فارسی به ۲۷ شهریور یعنی روز درگذشت سید محمد حسین بهجت تبریزی ملقب به شهریار رسید.
به این مناسبت روز شعر و ادب فارسی در این یادداشت میخواهیم مروری داشته باشیم بر سبکها و شعرای مطرح ایرانی دوران مختلف از حدود سده سوم هجری تا به امروز:
شعر فارسی از سده سوم تا پنجم: دوران سبک خراسانی
در این سالها سبک خراسانی بین شاعران پارسیگو رواج یافت. در این سالها شاعران مشهوری چون رودکی، فردوسی، خواجه عبدالله انصاری، فخرالدین اسعد گرگانی، فرخی سیستانی، خیام، باباطاهر، ناصرخسرو، عنصری و … به سرودن اشعار خود پرداختهاند.
این دوران را میتوان به سه عصر طاهریان و صفاریان، سامانیان و غزنویان و اوایل سلجوقیان تقسیمبندی کرد. جنبههای حماسی به همراه پند و اندرز و استفاده از واژگان فارسی اصیل از ویژگیهای بارز سبک خراسانی است. در این دوره قالب قصیده نسبت به دیگر قالبهای شعری رواج بیشتری داشته است. پس از آن رباعی و مثنوی نیز از دیگر قالبهای شعری رایج در این دوره از دوران شعر و ادب فارسی بودند.
شعر فارسی از سده ششم تا نهم: دوران سبک عراقی
شاعران برجسته این دوره عبارتند از: عطار نیشابوری، خاقانی، سنایی، سعدی، مولوی، امیرخسرو دهلوی، حافظ شیرازی، خواجوی کرمانی، عبید زاکانی و جامی.
سبک عراقی که در این دوران جای سبک خراسانی را در بین شعرا گرفته بود، از لحاظ واژگان، پر از واژگان و عبارات عربی است و کمتر از کلمات اصیل فارسی در این سبک استفاده شده است. در سبک عراقی قصیده جای خود را به غزل داده است و از نظر مفهومی، اشعار عاشقانه و عارفانه بسیار گستردهتر از قبل سروده شدند. همچنین در سبک عراقی کنایات، تشبیهات و دیگر آرایههای ادبی بسیار بیشتر از قبل قابل مشاهده است.
شعر فارسی از سده دهم تا دوازدهم: دوران سبک هندی
در پیدایش سبک هندی عواملی چون مذهب، سفر شاعران به هند، توسعۀ شهر اصفهان، رفاه اقتصادی و علاقه شاهان صفوی به فرهنگ را میتوان دخیل دانست. توضیح آنکه، حکومت صفویه به شعر مدحی و درباری توجه نداشت و با آمیزههای سنتی عرفانی در تضاد بود؛ همین امر باعث شد شعر از دربارها خارج شود و همۀ اصناف حق ادعای شاعری یابند و توجه آنان به امور جزئی و پند و اندرز و… معطوف شد. از طرفی عدم درآمد از شعر مدحی باعث شد که شاعران به دربارهای هند روی برند و آشنایی آنها با تفکرات هندوان نیز تا حدودی در تغییر سبک دخیل گشت. رفاه اقتصادی مردم نیز علتی شد تا هر کس به وسع خود به نحوی به ادبیات و شعر و شاعری بپردازد و شعر در میان عامه رواج یابد و همۀ این عوامل کمکم زمینه پیدایش سبک هندی را به وجود آورد.
شاعران مطرح این دوران عبارتند از: محتشم کاشانی، وحشی بافقی، صائب تبریزی و بیدل دهلوی.
در سبک هندی، زبان شعر زبان عامه مردم در کوچه و بازار است و اشعار بیشتر معناگرا هستند. در این دوره استفاده شعرا از آرایههای ادبی کمتر از قبل شده ولی کماکان غزل سرآمد قالبهای شعری است.
شعر فارسی در سده سیزدهم: دوره بازگشت ادبی
پس از آشوبهای گسترده در ایران پس از دوران صفوی و جنگهای زیاد و سنگین نادرشاه افشار و دوران پس از او تا آغاز قاجاریه، شعر از رونق افتاد. در ابتدای دوران قاجار، شعرا به سرودن شعر به سبکهای خراسانی و عراقی پرداختند از این رو به این دوره، دوره بازگشت ادبی از سبک هندی به سبکهای قدیمیتر گفته میشود.
شعرای مطرح این دوره عبارتند از: هاتف اصفهانی و عارف قزوینی.
شعر معاصر کلاسیک
در سده چهارده هجری شمسی و در ادامه دوره بازگشت، شعرای بسیاری تا همین امروز به سبکهای کلاسیک و در قالبهای متعارف با مضامین، عاشقانه، عارفانه، اجتماعی، سیاسی و … به سرودن شعر پرداختهاند. از ملکالشعرای بهار و پروین اعتصامی و شهریار تا حسین منزوی و مهرداد اوستا و هوشنگ ابتهاج، قیصر امینپور و شاعران جوانتری مانند فاضل نظری در این گروه به حساب میآیند.
شعر معاصر نو
با ظهور علی اسفندیاری ملقب به نیما یوشیج، در کنار قالبهای شعری کلاسیک، قالب شعر نو نیز پا برعرصه وجود گذاشت. شاعرانی مانند محمدعلی بهمنی، فروغ فرخزاد، احمد شاملو، سلمان هراتی، سهراب سپهری، طاهره صفارزاده، مهدی اخوان ثالث، محمدرضا شفیعی کدکنی و فریدون مشیری در این سبک به سرودن اشعار مشهور و مطرحی در این زمانه معاصر ما پرداختهاند.
شاعران عرصه کودک و نوجوان
در انتهای این یادداشت، با توجه به زحمات بسیار شاعران عرصه کودک و نوجوان که سالها است اشعارشان شادیبخش کودکان و حاوی مطالب آموزنده و ارزنده برای کودکان و نوجوانان است و بخش زیادی از رشد در این دوران با اشعار این بزرگان اتفاق افتاده، از چند نفرشان نام ببریم. افرادی مانند عباس یمینی شریف، قیصر امینپور، مصطفی رحماندوست، شکوه قاسمنیا، افسانه شعباننژاد و دیگر بزرگوارانی که در این زمینه بسیار مهم فعالیت میکنند.
نظرات کاربران